Ontvlambare roes

Lees de koppen ‘Dader bekend met druggebruik’ of ‘Politie aangevallen door beschonken menigte’ en je krijgt de indruk dat middelengebruik leidt tot agressie. Maar wat is hun relatie?

Er bestaan grofweg twee soorten agressie. Allereerst spontane agressie, die bijvoorbeeld ontstaat als je je bedreigd, gekwetst of gefrustreerd voelt. Vanuit boosheid of angst reageer je dan agressief. Bij middelengebruik is je controle over impulsen en emoties minder goed: iemand die al een korter lontje heeft, ontvlamt dan sneller. Voor veel drugs is dit verband niet aangetoond, maar wel voor alcohol. Alcohol heeft dit ontremmende effect vooral op mensen die al impulsief zijn en moeite hebben hun emoties onder controle te houden. Langdurig gebruik kan ook leiden tot hersenschade, waardoor je impulsen en emoties minder goed kan beheersen.  

Daarnaast zijn er persoonlijke risicofactoren. Mensen die de gevolgen van hun gedrag slecht kunnen overzien, die sensatie zoeken of minder empathie hebben zijn vatbaar voor spontaan geweld door middelengebruik, net als mensen met de neiging om anderen snel als vijandig te zien of een lagere intelligentie. Bij al deze factoren kan je lastige sociale situaties minder goed inschatten of er op een positieve manier mee omgaan. Zo raak je sneller verstrikt in conflicten waarin je je bedreigd, gekwetst, aangevallen of gefrustreerd voelt. Bij gebrek aan andere manieren, benader je dan de situatie met agressie. 

Psychose 

Agressief gedrag kan ook voorkomen bij mensen psychiatrische problemen, zoals een psychose, manie of delier. Deze verwarde staat kan ontstaan door een overdosis en/of ontwenning van middelen. Het risico hierop is groter als je verschillende middelen combineert, vooral met alcohol. Ook middelen die meestal niet in verband worden gebracht met agressie, zoals cannabis, heroïne en GHB, kunnen deze verwardheid geven.  

Naast de emotie-gedreven agressie bestaat er ook agressie die met een bepaald doel wordt ingezet. Denk hierbij aan dreigen om je zin te krijgen of geweld gebruiken bij een overval. Agressie kan ook functioneel zijn om te overleven op straat. Druggebruik speelt zich vaak af op plekken waar bewust ingezette agressie vaker voorkomt dan in de rest van de samenleving, maar deze vorm van geweld hangt vooral samen met de omgeving en niet zozeer met de werking van het middel. 

Een goed voorbeeld van de invloed van persoonlijke en omgevingsfactoren is een onderzoek van de Amsterdamse GGD naar agressie onder jongvolwassen ‘veelplegers’ (jonge mannen die veel met de politie in aanraking komen). Daarvan had 29% weleens een gewelddadig delict gepleegd onder invloed van cannabis. Je zou daaruit kunnen concluderen dat cannabisgebruik agressie opwekt. Maar het is veel waarschijnlijker dat persoonlijkheidskenmerken en de sociale omgeving waarin deze jonge mannen zich bevinden agressie veroorzaken én dat deze groep gewoonweg veel blowt. Factoren als een gedragsstoornis, emotionele en/of problemen, positieve ideeën over drugs, behoefte aan sensatie, en een laag zelfbeeld vergroten de kans op gewelddadig gedrag én op middelengebruik bij deze jongeren. 

Omgeving 

Ook de omgeving is van grote invloed. Zo kunnen onaangename prikkels (zoals warmte en drukte) bijdragen aan agressief gedrag. Alle omstandigheden waarin mensen zich heel gestrest of onveilig voelen, dragen bij aan het ontstaan van geweld. Want als mensen zich heel gestrest of bedreigd voelen, reageren ze door te vechten, te vluchten of te bevriezen. Daarom is het niet raar dat in een nachtopvang vaak de vlam in de pan slaat: daar liggen veel mensen die gestrest zijn door het leven op straat bij elkaar, is er nauwelijks rust en privacy is en zijn mensen geregeld onder invloed. 

Ook de invloed van groepen en groepsprocessen moet niet onderschat worden. Groepsdruk, groepsidentiteit en de drang zich te bewijzen in een groep mannen (het ‘jonge mannensyndroom’) leidt nogal eens tot geweld. Denk aan rellen met de politie met Oud en Nieuw, onder hooligans of tijdens het uitgaan: allemaal situaties waarin mensen middelen gebruiken. Soms doen ze dit zelfs bewust om zichzelf ‘op te laden’ voor een confrontatie met andere hooligans of de politie. Het is dan ook niet vreemd dat het meeste geweld in het openbaar wordt gepleegd door groepen. 

Agressie en gebruik komen kortom vaak samen voor, maar voor agressie is meer nodig dan alleen druggebruik. Gebruik op zichzelf leidt dus gelukkig niet onvermijdelijk tot geweld.

Tekst: Ingrid Bakker