Commissievergadering Tweede Kamer over Nederlandse drugsbeleid

Op 18 april 2024 staat het Nederlandse drugsbeleid op de agenda van de Tweede Kamercommissie. Mainline heeft haar inbreng ingestuurd.

inbreng mainline

Geachte commissieleden,

Op 18 april 2024 staat in uw commissievergadering het Nederlandse drugsbeleid op de agenda. Graag geven wij u het volgende ter overweging.

belang harm reduction

Harm reduction is één van de vier pijlers van het Nederlandse drugsbeleid. Voor gemarginaliseerde mensen die drugs gebruiken is harm reduction levensreddend. De aanpak stelt menselijke waardigheid centraal, is pragmatisch, humaan en kosteneffectief. Voorbeelden van harm reduction interventies zijn gebruikersruimten, inloophuizen, sociale pensions en (nacht)opvang, housing first, spuitomruil, opiaatonderhoudsbehandeling en gerichte drugs- en gezondheidsvoorlichting.

Het belang van harm reduction is groot. De dakloosheid in Nederland neemt toe. Het gebruik van middelen in de publieke ruimte wordt zichtbaarder, inclusief de overlast die mensen daardoor ervaren. Sinds de jaren 80 en 90 van de vorige eeuw weten we dat harm reduction in deze context effectieve oplossingen biedt.

infrastructuur onder druk

Mainline is een organisatie die landelijk werkt vanuit een harm reduction visie. Wij zien dat er de afgelopen decennia sterk is bezuinigd op harm reduction voorzieningen. Dit kunnen we helaas niet met exacte cijfers onderbouwen, want de financiering van harm reduction interventies komt uit diverse geldstromen: via gemeenten (WMO), verslavingszorg en het Ministerie van VWS onder andere. Het harm reduction veld heeft bovendien geen koepelorganisatie die overzicht heeft en voor de belangen van de sector opkomt – zoals we binnen de jeugdzorg en de GGZ wel zien. Het is daarom niet eenvoudig om bezuinigingen goed in kaart te brengen.

Wij zien echter in de praktijk dat groeiende groepen mensen geen toegang hebben tot voorzieningen en er zijn in heel het land enorme wachtlijsten, strenge toegangsregels (zelfredzaamheidscriterium, regiobinding), bureaucratische drempels en grote personeelstekorten. Als organisatie maken wij ons hier grote zorgen over. De infrastructuur van harm reduction voorzieningen is niet op orde. Daarmee zijn wij als land onvoldoende voorbereid op mogelijk nieuwe problemen met krachtige middelen, zoals synthetische opioïden zoals fentanyl.

race to the bottom

Binnen Nederlandse gemeenten leven er bovendien veel zorgen over de aanzuigende werking van goede voorzieningen. Met name binnen discussies rond winter- en nachtopvang speelt dit argument een rol. Los van dat er zeer beperkt bewijs is voor aanzuigende werking van voorzieningen, ziet Mainline dat dit argument leidt tot een onwenselijke ‘race to the bottom’. Gemeenten streven allemaal naar zeer sobere opvang. Met name dakloze Oost-Europese arbeidsmigranten worden daarbij geweerd uit de voorzieningen. Dit is in onze ogen een zeer zorgelijke ontwikkeling. Het Nederlandse beleid voldoet niet aan de mensenrechten- en Europese verdragen die Nederland ondertekend heeft.  

gezondheid én veiligheid

Een investering in harm reduction bespaart de maatschappij veel geld. Harm reduction diensten zijn het eerste contactpunt voor mensen die buiten de maatschappij (dreigen te) vallen. Door de lage drempel worden mensen bereikt die niet bij reguliere zorg aankloppen.

Naast het voorkomen van infectieziekten en het bevorderen van gezondheid, helpen harm reduction diensten de sociaal-maatschappelijke positie van mensen te verbeteren. Er wordt gewerkt aan huisvesting, het vinden van werk en het herstel van contact met familie. Preventieve zorg en het aanbieden van huisvesting bespaart de maatschappij op de lange termijn miljoenen euro’s. Hetzelfde geldt voor het voorkomen dat iemand in detentie terecht komt.

Binnen harm reduction voorzieningen kunnen mensen een pauze nemen van het leven op straat en rust vinden. Conflicten worden opgelost binnen de harm reduction locaties – zowel conflicten tussen mensen als met buren, politie of overheid. Betere zorg voor mensen met zogenaamd ‘verward gedrag’ – waarbij vaak ook middelen in het spel zijn – neemt de politie veel werk uit handen en vergroot de veiligheid in buurten en steden. Harm reduction draagt daarmee bij aan gezondheid én veiligheid.

Vanuit dit perspectief is het logisch dat ook het Ministerie van Justitie en Veiligheid meer gaat investeren in harm reduction, zodat waardevolle politiecapaciteit vrijgespeeld wordt.

harm reduction in de bajes

Ten slotte willen wij graag aandacht vragen voor de noodzaak om harm reduction ook in gesloten instellingen toe te passen. Een rapport van het Trimbos Instituut uit 2023 toonde aan dat er onder andere synthetische cannabinoïden worden gebruikt in de gevangenis in Ter Apel. Ook via andere wegen ontvangt Mainline veel signalen over (problematisch) druggebruik in de bajes. Een echt goed beeld van gebruik in andere gevangenissen hebben we niet, want er is zeer beperkt toegang.

Dit is een gemiste kans. Mainline werkte tot 2009 in gevangenissen en drugsvoorlichting heeft een bijzonder positieve impact op de gezondheid en het welzijn van mensen in detentie. Dit bleek onder andere uit een externe evaluatie van het WODC. Nederland is in 2024 gastland van een internationale conferentie over ‘prison health’, maar investeert zelf nauwelijks in harm reduction in gesloten setting. Hier zou dringend verandering in moeten komen. Het Ministerie van Justitie en Veiligheid kan hier een belangrijk verschil maken: met een investering van 0.5 miljoen euro per jaar kan er in elke gevangenis in Nederland drugsvoorlichting en harm reduction op maat worden aangeboden.

oproep

Dank voor uw aandacht.

Hoogachtend,

Machteld Busz, directeur Stichting Mainline