harm reductiontips
voor anabole steroïden

Het hormoon testosteron heeft een positief effect op de opbouw van spiermassa en kracht. Anabole androgene steroïden (AAS), ofwel “anabolen”, zijn synthetisch vervaardigde geneesmiddelen die zijn afgeleid van testosteron. AAS hebben soortgelijke eigenschappen als testosteron, al verschillen zij onderling in hun anabole (“spieropbouwende”) en androgene (“vermannelijkende”) kenmerken. Artsen schrijven AAS voor bij onder meer spieratrofie door ziekte. Off-label worden AAS gebruikt door sporters vanwege hun spier- en krachtopbouwende eigenschappen.

de aanmaak van testosteron in het lichaam

Testosteron wordt aangemaakt in de testikels (mannen) en eierstokken (vrouwen). Daarnaast produceren de bijnieren van zowel mannen als vrouwen testosteron. De testikels produceren verreweg de grootste hoeveelheid testosteron, waardoor mannen na de puberteit ongeveer 20 keer zoveel van dit hormoon in omloop hebben als vrouwen; volwassen mannen produceren gemiddeld tussen de 3 en 10 mg testosteron per dag, terwijl dit bij vrouwen ongeveer 0.25 mg per dag bedraagt. Er bestaat geen consensus over de testosteronreferentiewaardes bij bloedonderzoek. De NVKC (Nederlandse Vereniging voor Klinische Chemie en Laboratoriumgeneeskunde) beschouwt waardes tussen de 12.0 en 35.0 nmol/L bij mannen, en tussen 0.5 en 3.0 nmol/L bij vrouwen, als normaal.

De hypothalamus-hypofyse-gonaden-as (HPG-as) (zie Figuur 1) speelt een sleutelrol bij de productie van testosteron. Aan het begin van de HPG-as staat de hypothalamus. Dit hersencentrum geeft gonadotrofinestimulerend hormoon (GnRH) af aan de hypofyse, een centraal in de schedel gelegen klier. Dit genereert de productie van follikelstimulerend hormoon (FSH) en luteïniserend hormoon (LH) door de hypofyse. Via de bloedbaan bereiken FSH en LH vervolgens de gonaden (testikels en eierstokken). Bij mannen stimuleren LH en FSH de testikels tot, respectievelijk, de productie van testosteron en de vorming van zaadcellen. Bij vrouwen stimuleren LH en FSH de eierstokken tot de productie van oestradiol, progesteron, en, in beperkte mate, testosteron.

positieve effecten

Het gebruik van anabole steroïden bevordert de aanmaak van lichaamseiwitten (de “eiwitsynthese”) waardoor spier- en krachtopbouw gestimuleerd wordt. Ook via andere mechanismen, zoals door androgene effecten, stimulatie van de groeihormoonafgifte, en het tegengaan van spierafbraak, bevordert steroïdengebruik de opbouw van spieren en kracht.

Alhoewel het merendeel van de sporters anabole steroïden primair neemt om sportprestatiebevorderende en cosmetische redenen, kunnen ook andere effecten, zoals een toename van energie, zelfvertrouwen en/of libido, (bijkomende) redenen zijn voor steroïdengebruik.

negatieve effecten

Gebruik van anabole steroïden kan verschillende ongewenste gevolgen hebben voor de lichamelijke en mentale gezondheid. De kans op complicaties hangt samen met factoren als de gehanteerde doseringen, lengte en frequentie van gebruik, lichamelijke en geestelijke gezondheid vóór de kuur, algehele levensstijl (drugs- en alcoholgebruik, dieet, stress, etc.), en de persoonlijke gevoeligheid voor de negatieve effecten van anabole steroïden.

Patiënten van de Nederlandse “Anabolenpoli” noemen acne en een afname van het libido het meest als bijwerking van steroïdengebruik (14). Beide negatieve effecten worden door 38% van de patiënten gemeld. De top 10 van gerapporteerde bijwerkingen bestaat verder uit gynaecomastie (34% van patiënten), afname testikelgrootte (33%), rusteloosheid (27%), erectieproblemen (20%), stemmingsklachten (16%), agressiviteit (11%), vermoeidheid (9%), en vochtretentie (9%). Deze klachten komen, zowel qua soort als frequentie, in grote lijnen overeen met hetgeen steroïdengebruikers in andere Westerse landen melden.

Sommige klachten, zoals een verminderd libido, treden overwegend op na de kuur, terwijl andere, zoals agressiviteit, zich vooral tijdens de kuur zullen manifesteren. De genoemde bijwerkingen zijn meestal van voorbijgaande aard; blijvende lichamelijke complicaties worden veel minder gerapporteerd of waargenomen. Echter, een aanzienlijk deel van de patiënten van de Anabolenpoli had wel te maken met hypogonadisme en verstoorde cholesterolwaardes wat, onbehandeld, grote consequenties voor de mentale en lichamelijke gezondheid van patiënten kan hebben. Omdat vooral steroïdengebruikers met gezondheidsklachten de Anabolenpoli zullen bezoeken, is het mogelijk dat steroïdengebruikers die de kliniek niet bezoeken minder (ernstige) klachten hebben.

Veel somatische klachten waarmee steroïdengebruikers te maken krijgen zijn dus van voorbijgaande aard; wanneer gestopt wordt met kuren en de hormoonhuishouding zich herstelt, zullen deze klachten vanzelf verdwijnen. Echter, sommige lichamelijke veranderingen kunnen onomkeerbaar zijn.

haaruitval

Haaruitval op het hoofd (“alopecia androgenetica”) kan optreden bij zowel mannen als vrouwen onder invloed van anabole steroïden (4). Persoonlijke aanleg speelt hierbij een belangrijke rol. Haar dat eenmaal verloren is, keert niet meer terug. Het vermijden van sterk androgene anabole steroïden zoals trenbolone kan helpen haaruitval te voorkomen. Het gebruik van zogenaamde “5-alfa-reductase remmers”, zoals Proscar (finasteride), om haaruitval tegen te gaan, wordt afgeraden omdat dit seksuele klachten kan oproepen.

acne

Ook personen met aanleg voor acne doen er verstandig sterk androgene anabole steroïden te vermijden. Ernstige acne kan blijvende littekens veroorzaken.

Gynaecomastie

Mannelijke steroïdengebruikers kunnen tijdens of na een kuur gynaecomastie ontwikkelen. Gynaecomastie, door sporters ook wel “bitch tits” genoemd, kan ontstaan wanneer er hoge niveaus van het “vrouwelijke” hormoon oestradiol in het lichaam circuleren. De eerste tekenen dat zich gynaecomastie ontwikkelt, zijn het gevoelig worden van één of beide tepel(s) en, vervolgens, de vergroting en verharding van de borstklier onder de tepel(s). Wanneer de klier beperkt is gegroeid, zal deze bij herstel van de hormoonhuishouding weer slinken en, uiteindelijk, zijn oude omvang terugkrijgen. Wanneer zich echter grote “schijven” onder de tepels bevinden, kan alleen een chirurgische ingreep de gynaecomastie doen verdwijnen. Personen met aanleg voor gynaecomastie doen er verstandig aan anabole steroïden die sterk “aromatiseren” (omzetten naar oestradiol), zoals testosteron, uit hun kuur te laten en/of een anti-oestrogeen als Nolvadex (tamoxifen) tijdens en vlak na de kuur te gebruiken.

leverschade

Bij het gebruik van orale anabole steroïden (tabletten of capsules) kan de lever het zwaar te verduren krijgen. Indien de doseringen en duur van gebruik beperkt blijven, zal de lever zich na de kuur herstellen. Vooral personen die ook andere medicijnen nemen en/of regelmatig alcohol of drugs consumeren, lopen risico op blijvende leverschade.

hart- en vaatziekten

Hart- en vaatziekten kunnen optreden of verergeren als gevolg van anabole steroïdengebruik. Tijdens een kuur verandert de aanwezigheid van het cholesterol in het bloed ten negatieve: de hoeveelheid “goed” HDL cholesterol neemt af, terwijl het “slechte” LDL toeneemt. Wanneer deze verandering van korte duur is, is de kans op complicaties aan hart en bloedvaten beperkt. Bij langdurige verstoringen neemt het risico echter toe, zeker wanneer dit samenvalt met andere veranderingen die onder invloed van (langdurig) steroïdengebruik kunnen optreden, zoals het “stroperig” worden van het bloed, het toenemen van de bloeddruk, en het verdikken en minder functioneren van de linkerhartkamer.

Studies naar de lange termijn effecten van anabole steroïdengebruik wijzen uit dat het optreden van cardiovasculaire problemen een van de grootste risico’s vormt voor de gezondheid van (voormalig) steroïdengebruikers, al blijft bij deze onderzoeken onduidelijk in hoeverre doseringen en duur van steroïdengebruik, en andere factoren, zoals recreatief drugsgebruik, een rol spelen bij het plaatsvinden van deze cardiovasculaire aandoeningen.