Fentanyl& Nitazenen: op de illegale drugsmarkt

Zowel Fentanyl als nitazenen werden oorspronkelijk ontwikkeld voor medische doeleinden. Fentanyl werd in 1960 goedgekeurd als analgeticum (pijnstiller). Het doel was om pijn te verlichten na operaties en in verband met ernstige medische aandoeningen.

Nitazenen werden rond dezelfde tijd ontwikkeld als alternatief voor morfine. Ze hoopten een stof te creëren met minder verslavingspotentieel en minder bijwerkingen. De nitazenen werden echter nooit op de markt gebracht als medicijn vanwege de uitzonderlijk hoge potentie en het risico op overdosering.

In de jaren 90 begonnen Amerikaanse artsen synthetische opioïden zoals oxycodon voor te schrijven als veilig alternatief voor bestaande verslavende pijnstillers. Deze stoffen waren niet zo onschadelijk als werd beweerd door de farmaceuten en veel mensen raakten afhankelijk van deze pijnstillers.

In de jaren 2000 stapten veel mensen die afhankelijk waren geworden van synthetische opioïden over op heroïne toen hun artsen hen de synthetische opioïden niet langer voorschreven of toen mensen hun ziektekostenverzekering kwijtraakten. Heroïne was vaak goedkoper en gemakkelijker te krijgen.

Tegen 2010 begonnen de overdoses opioïden een piek te bereiken, waardoor de Amerikaanse overheid strengere regels begon op te leggen rond het voorschrijven en de beschikbaarheid van synthetische opioïden. Ondanks deze maatregelen bleef de vraag aanhouden en al snel begonnen de synthetische opioïden de illegale drugsmarkten te overspoelen.

Rond 2013 begonnen dealers fentanyl in heroïne te mengen of verkochten ze het als Oxicontin of Xanax (medisch voorgeschreven opioïde pillen).

De hoge potentie maakt fentanyl aantrekkelijk voor drugsdealers: er zijn zeer kleine hoeveelheden nodig voor een effect, dus er kunnen enorme winsten worden gemaakt.

Nadat het aantal fentanyl-overdoses de pan uit rees, dreven strengere Amerikaanse controles de smokkelaars in de richting van nitazenen – even krachtige of zelfs krachtigere opioïden die goedkoop zijn, gemakkelijk te verbergen en effectief in microdoses. Omdat deze drugs nieuw zijn, hebben de meeste landen ze nog niet streng gereguleerd, waardoor nitazenen een lucratieve vervanger zijn voor heroïne en vervalste pijnstillers.

In Europa kwam illegale fentanyl voor het eerst op in het midden van de jaren 2010 – gesmokkeld via darknet/post als namaakpillen of om heroïne en stimulerende middelen te versnijden, wat een golf van overdoses veroorzaakte. Rond 2019 begonnen ultrakrachtige nitazenen (bijv. isotonitazenen, etonitazenen) op te duiken in namaak-“oxycodon”-tabletten en vermengd met heroïne, waardoor overdosisuitbraken ontstonden, vooral in Estland en Letland, met sporadische gevallen in Frankrijk, Ierland en het Verenigd Koninkrijk.

Nederland is zowel een doorvoercentrum als een kleinschalige productielocatie voor fentanyl-analogen en nitazenen. Hoewel het aantal Nederlandse overdoses door deze synthetische middelen lager blijft dan in de VS of delen van Oost-Europa, blijkt uit onderscheppingen van vervalste pillen en besmette voorraden dat de crisis zich westwaarts verspreidt.