Jij wil stoppen. Je brein niet.

‘s Nachts denk je: morgen stop ik. Tot het ochtend wordt en je meteen voor de bijl gaat. Hoe dat kan? Daarvoor moet je bij je brein zijn

Tekst: Has Cornelissen

In je brein gebeurt van alles dat de hunkering naar tabak of andere drugs sterker maakt dan goed voor je is. Dankzij sterk verbeterde beeldtechnieken is de kennis hierover de laatste jaren in een stroomversnelling geraakt. In het brein vindt een complexe samenwerking plaats van signalen tussen hersencellen en stoffen, zoals dopamine en endorfine. We beschrijven zes hoofdsystemen die samenwerken bij het houden (en het verliezen) van controle. Er spelen ook nog andere systemen, zoals GABA (rust) en oxytocine (verbondenheid), maar voor nu houden we het even op deze zes.  

1 – Dopamine 

Veel dopamine in je hersenen geeft een lekker gevoel. Het voelt als een beloning na eten, seks of een compliment. Dopamine regelt motivatie en hoe je leert. Als dit systeem wordt geprikkeld denk jij: ‘dit is belangrijk, dit moet ik vaker doen.’ Het dopaminesysteem is aan de andere kant ook verbonden met psychoses als het overprikkeld raakt.  

2 – Endorfines 

Het endorfinesysteem zorgt ervoor dat je je prettig voelt en pijn beter kan handelen. Opiaten als heroïne doen dit ook. Opiaten zijn sterker dan de endorfines die je lichaam zelf aanmaakt, waardoor je lichaam bij gebruik van opiaten stopt met het zelf aanmaken van endorfines. Zodra de drugs zijn uitgewerkt, voel je dan ook vaak pijn, onrust en verdriet. 

3 – Serotonine 

XTC veroorzaakt massale afgifte van serotonine. Deze stof regelt stemming, slaap, eetlust en impulscontrole. Veel mensen voelen na xtc een golf van euforie, warmte en verbondenheid. Zodra het is uitgewerkt zijn je serotoninewaarden tijdelijk uitgeput, wat somberheid veroorzaakt (de bekende dinsdag-dip).  

4 – Stresssysteem 

Het hersendeel dat hypofyse wordt genoemd regelt het aanmaken van hormonen die helpen bij belangrijke lichaamsprocessen als het stresssysteem. Door middelengebruik raakt de hypofyse en ook de hormoonproductie ontregeld. Wanneer de drugs zijn uitgewerkt word je sneller prikkelbaar en angstig. Hierdoor denk je dat je het middel juist nodig hebt.  

5 – Prefrontale cortex 

In de pubertijd ontwikkelt zich in je voorhoofd de prefrontale cortex. Dit deel van je hersenen is verantwoordelijk voor onder andere het oorzaak-gevolg-redeneren, plannen en zelfcontrole. Cannabisgebruik in je pubertijd heeft invloed op deze ontwikkeling. Door te weinig slaap of door druggebruik kan dit gebied ook op latere leeftijd ontregeld raken. Een ontregelde frontaalkwab kan leiden tot impulsiever gedrag, slechtere planning en minder rem.  

6 Limbische systeem 

In het centrum van je brein, je oerbrein, werken de amygdala en de hippocampus samen. Dat noemen we het limbische systeem. De amygdala verwerkt gevoelens, de hippocampus verwerkt de herinneringen eromheen. De samenwerking tussen deze kleine hersengebiedjes worden ook wel het emotionele brein genoemd. Het limbische systeem onthoudt niet alleen wat je deed, maar ook hoe fijn dat voelde. Hoe vaker je een middel gebruikt in een bepaalde situatie, hoe sterker dit systeem het gevoel en de situatie met elkaar verbindt. Dit veroorzaakt hunkering wanneer je weer in zo’n zelfde situatie komt. Tegelijk wordt het moeilijker om datzelfde fijne gevoel nog te krijgen zonder het middel in die situatie.  

Tot slot 

Druggebruik is in het begin een keuze. Het kan soms voelen als zelfmedicatie. Maar de complexe systemen in je brein zorgen er al snel voor dat de controle verstoord raakt, en dat het gebruik van het middel een beter gevoel geeft dan het gewone leven. Dus heb je meerdere pogingen nodig om je gebruik onder controle te krijgen? Dát is dan weer heel normaal.  

Kader: Hoe werken middelen in het brein precies? 

Nicotine zorgt ervoor dat je hersenen minder goed leren van fouten. Dit en andere weetjes lees je in: 

• NRC (jij verwijst al naar het stuk van mei 2025): ‘Ik wilde begrijpen waarom rokers niet kunnen stoppen met hun verslaving’ 

• NIDA: Drugs, Brains, and Behavior — The Science of Addiction 

• Trimbos-instituut dossiers over middelen en hersenen: https://www.trimbos.nl/kennis 

• Mainline rapport 2018 ‘Speed Limits. Harm reduction for people who use stimulants’  

• Meer weten over kratom of andere middelen? https://www.drugsinfo.nl/overige-middelen/wat-is-kratom/