Vraag het rapport aan

In 2015 was je een van de auteurs van het signaalrapport ‘Tina en slammen’, over crystal meth gebruik in de gay-scene. In welk opzicht is ‘Slammen in Nederland’ anders?

“Tina en Slammen bestond uit 27 diepte-interviews en had een focus op crystal meth. We kwamen er pas tijdens dat onderzoek achter dat ‘tina’ ook geïnjecteerd werd. Dat was echt een verrassing. ‘Slammen in Nederland’ kijkt breder en gaat dieper. Het bestaat uit een grondige literatuurstudie, een online survey van 175 respondenten en diepte-interviews met 25 mannen en 10 professionals. Vijf van die mannen heeft trouwens ook meegedaan aan ‘Tina en Slammen’.”

Leon Knoops is veldwerker van Mainline’s Chemsex Team. In 2015 schreef hij mee aan het rapport ‘Tina en Slammen” en hij was projectleider van het nieuwe rapport ‘Slammen in Nederland’. Leon geeft daarnaast trainingen en lezingen over chemsex. Je kunt hem bereiken via l.knoops@mainline.nl

Waarom zo’n groot onderzoek naar het fenomeen ‘slammen’, of injecterend druggebruik onder mannen die seks hebben met mannen? Is het niet een marginaal fenomeen?

“In ons veldwerk merkten we dat er van alles borrelt in de chemsex-scene (mannen die seks hebben met mannen en daarbij middelen gebruiken). Sinds 2019 groeit het aantal mannen dat via Mainline informatie en support zoekt in hoog tempo. Daarbij hoorden we consequent verhalen over de normalisering van slammen. Er werd ook steeds vaker naar ons doorverwezen vanuit hulpverlenende instanties. Ze wisten niet goed wat ze met cliënten aan moesten. We vonden het tijd dat er een reëel beeld kwam van de problematiek, zodat de hulpverlening daarmee verbeterd kan worden.”

Hebben we nu dan geen reëel beeld?

“Er wordt uitgegaan van zo’n 1.000 injecterende druggebruikers in Nederland die tot de zogenaamde klassieke doelgroep behoren: heroïne, cocaïne en speed. . Onze schatting is het aantal MSMS die ervaring hebben met slammen, dit getal zeker overtreft. Dat blijkt ook wel uit de online survey die we hebben uitgezet voor het onderzoek. Die overtrof alle verwachtingen. We hebben dit gedaan op slechts één datingsite en waren vooraf blij met 50 respondenten. Uiteindelijk werden het er 234 (waarvan 175 alle vragen beantwoordden, red). En we denken dat dit slechts een klein deel is van het totaal. De conclusie is wat mij betreft: er is een nieuwe generatie injecterende druggebruikers.” 

“Daarnaast wilden we ook een realistisch beeld schetsen van de voordelen en nadelen die mannen ervaren. En hoe ze de controle verliezen, áls ze dat al doen. Chemsex bestaat uit twee delen: middelengebruik en seks. Maar in de verslavingszorg is er nauwelijks aandacht voor seksualiteit, terwijl seksuologen vaak weinig tot onvoldoende kennis hebben van middelengebruik. Daardoor belanden veel mannen tussen wal en schip, voelen ze zich niet gehoord en draaien rond in en vicieuze cirkel van graag willen stoppen maar ongewenst blijven doorgaan met gebruik. Er is geen blauwdrukbehandeling voor een chemsexer. Mannen moeten gaan shoppen voor hulp, maar weten niet waar. Voor de een is het een seksueel issue. Voor de ander een gebrek aan eigenwaarde, of bijvoorbeeld seksueel misbruik in het verleden. Mannen weten vaak niet eens waar de angel zit. Ze gaan een verslavingskliniek in en worden geholpen aan hun middelenprobleem met de nadruk op abstinentie. Maar buiten de kliniek is er een seksnetwerk . En als ze aan seks denken, denken ze weer aan drugs. En dan begint het weer opnieuw.”

Wat is voor jou de belangrijkste conclusie uit dit rapport?

“Dat slammen normaliseert onder mannen die seks hebben met mannen. Door dit rapport kunnen we dat als een gegeven beschouwen en niet meer als een discussiepunt, wat het lange tijd wél was. Allereerst: we moeten ‘normalisering’ niet onnodig gaan problematiseren, want dat werkt stigmatiserend en het dekt ook niet de lading. Uit het rapport blijkt dat er ook mannen zijn die controle hebben en gematigd aan chemsex doen.
Aan de andere kant is er een groeiende groep mannen die de controle verliezen en daardoor vaak geconfronteerd worden met onderliggende issues. 1 op de 5 heeft een fase gehad waarin de zelfcontrole even of langer weg was, zo blijkt uit het onderzoek. Dat vind ik verontrustend. Er zijn veel mannen die niet meer van seks kunnen genieten zonder drugs.
De craving van slammen is ook vele malen sterker dan het roken van drugs. Het vraagt veel zelfdiscipline. Bovendien brengt deze gebruikstechniek, injecteren, risico’s met zich mee. We moeten dat erkennen, niet langer bagatelliseren hoe wijdverbreid het gebruik is, het taboe doorbreken en passend hulpaanbod ontwikkelen. Dat laatste is de crux, want mannen kunnen zonder de juiste hulp makkelijk afglijden. Sommige mannen gaan vaker slammen als het niet goed gaat. Dat gedrag zien we regelmatig terug: het nemen van een slam als een soort van zelfmedicatie.”

Welke bevindingen hebben je verbaasd?

“Dat 3MMC op dit moment onder slammers vrijwel even groot, zo niet groter is dan crystal meth. We kregen sinds 2019 al veel signalen over de opkomst van dit middel, maar nu konden we het zien in cijfers. 3MMC brengt een andere dynamiek in het slammen. Het is populair omdat het niet het imagoprobleem van crystal meth heeft. Ook is de kater minder zwaar en is het middel veel goedkoper en vooralsnog makkelijk online verkrijgbaar, dus laagdrempeliger. Aan de andere kant lijkt de craving sterker en werkt het veel minder lang dan crystal meth. Veel vaker injecteren betekent ook meer huid- of aderproblemen.
Een ander opvallend feit dat hier mogelijk verband mee houdt, is dat de meeste slammers uit de online survey pas 2 jaar ervaring hebben. Dat is kort en wijst er wat ons betreft op dat het slammen in een stroomversnelling is geraakt. Tegelijkertijd zien we dat er een enorme behoefte is aan goed informatiemateriaal en passende hulp. Een van onze interpretaties is dat het aanbod van informatievoorziening, support en zorg geen gelijke tred houdt met de normalisering. In de diepte-interviews zeiden opvallend veel mannen: ik zie het zo vaak misgaan om me heen. Mannen die foute gebruikstechnieken hanteren, een gevaarlijke dosering gebruiken of niet weten waar ze terecht kunnen. Ze kunnen de info niet vinden of moeten het via via horen. Dat vind ik zorgelijk.” 

Mainline's Chemsex Team staat voor support en harm reduction. We ontwikkelen voorlichtingsmateriaal, geven consults aan mannen en organiseren meetings voor wie gestopt is of wil stoppen. Kijk op onze chemsex-pagina voor het actuele aanbod. Ook organiseren we chemsex-trainingen en -lezingen voor professionals. Kijk op mainlinetrainingen.nl of stuur een e-mail naar Desiree van Dok: d.vandok@mainline.nl.

Jullie begonnen in 2020 met het onderzoek. Welke rol heeft corona gespeeld?

“Het druggebruik ging gewoon door, alleen niet meer in de openbare ruimte. Geen feesten, festivals of darkrooms, maar gebruik in een thuissetting. De opkomst van datingapp Chill, waarmee je feestjes kunt hosten of bezoeken, heeft daarin een belangrijke rol gespeeld. Het werd daardoor makkelijker om aan chemsex te doen, vooral in een tijd waarin mensen isolement en eenzaamheid ervoeren. Een ander punt is dat door corona de PrEP-spreekuren niet doorgingen en soa-consulenten niet beschikbaar waren. Mannen die hulp zochten, konden niet terecht. Uit het onderzoek blijkt dat ex-gebruikers die al jaren abstinent waren een uitglijder maakten. Eén respondent raakte geïnfecteerd met hiv omdat zijn PrEP-pillen op waren en het PrEP-spreekuur niet doorging.”

Welke boodschap zou je willen overbrengen met Slammen in Nederland?

“Laten we proberen om ons oordeel over ‘normalisering’ achterwege te laten. Veel mannen moeten dealen met taboe, oordeel en stigma. Om de hulpverlening te verbeteren, zullen we moeten leren om contact met ze te maken. Dat begint met goede informatievoorziening. Ruim 90 procent van de MSM en professionals die deelnamen aan het onderzoek mist betrouwbare informatie, bijvoorbeeld over fysieke of psychische klachten. Toegankelijk, objectief en laagdrempelig. Laten we daar dan mee beginnen. Daarnaast is het belangrijk om chemsex standaard mee te nemen bij intakes, vooral in de verslavingszorg. Stel die vraag nou eerst eens, krijg dat boven tafel en werk samen met de seksuele gezondheidszorg. Het is mooi te zien wat er in Nederland de laatste jaren aan nieuwe hulp rondom chemsex is ontwikkeld,. Tegelijkertijd zien we dat het momenteel te weinig is en vaak beperkt tot de Randstad als je het vergelijkt met het tempo van normalisering. Daar ligt de uitdaging.”