Hoe kwam je dit onderzoeksvacuüm op het spoor?

“Ik doe al bijna dertig jaar aan krachtsport. Verschillende Nederlandse kampioenen bodybuilding, powerlifting, en strongman mag ik tot mijn vrienden en kennissen rekenen. Wanneer je spreekt met oudere, meer ervaren, bodybuilders en krachtsporters, dan zullen zij vertellen dat gebruik in kuurtjes afneemt en non-stop gebruik toeneemt. Ook in online bodybuilding fora in Nederland en het buitenland zie je een toenemend aantal leden dat een ‘blast and cruise’ protocol volgt, waarin zonder pauzes hoge en lagere doseringen worden afgewisseld. Dit zijn anekdotische aanwijzingen en geen hard wetenschappelijk bewijs. Gek genoeg is hier geen onderzoek naar gedaan. Dus ik heb zelf een survey opgezet waarvoor ik deelnemers heb geworven via sportscholen, fitnessshops, sociale media, een internetforum en een bodybuilding- en krachtsportevenement.”

Wat worden we wijzer van de survey Altijd Anabool?

“De survey bevestigde de aanwijzingen dat een aanzienlijk deel van de mannen die androgene anabole steroïden (AAS) gebruikt geen cyclisch gebruikspatroon meer volgt, maar deze middelen non-stop gebruikt. Dit gebruikspatroon kan in de meeste gevallen niet verklaard worden uit onwetendheid, levensmoeheid of verslavingsgedrag. Mannen die een continu gebruikspatroon hanteerden, waren op de hoogte van de risico’s. Buiten de verhoogde inname van prestatiebevorderende middelen, namen ze niet meer risico’s dan mannen die AAS cyclisch gebruikten. Hoewel verslavingsgedrag bij deze groep meer werd waargenomen, had de meerderheid er niet in ernstige mate mee te maken. Dat er een toename lijkt te zijn van continu AAS-gebruik, wordt trouwens bevestigd door een grote Amerikaanse survey onder AAS-gebruikers die vorige maand verscheen. Bijna 50 procent van de deelnemers gaf aan non-stop te gebruiken. In een vergelijkbare survey 10 jaar geleden was dit nog 5 procent. Dat is een vertienvoudiging!” 

"Bijna 50 procent van de deelnemers gaf aan non-stop te gebruiken. In een vergelijkbare survey 10 jaar geleden was dit nog 5 procent." 

Je stelt in Altijd Anabool dat het lichaam geen kans meer krijgt om te herstellen. Hoe komt dat?

“Continue gebruikers wisselen vaak periodes van hoge en lagere doseringen AAS af (‘blast and cruise’) met het idee dat het lichaam kan herstellen tijdens de periode waarin een lagere dosering wordt gebruikt. De survey laat zien dat de doseringen AAS die tijdens zo’n ‘cruise’ genomen worden, nog altijd veel hoger liggen dan de hoeveelheid testosteron die het lichaam aanmaakt. Dit betekent dat van echt herstel dus eigenlijk geen sprake is. Het is waarschijnlijk dat de verstoring van bijvoorbeeld het cholesterol en het hematocriet gewoon verder gaat. Maar dit soort ‘blast and cruise’ patronen zijn nog niet eerder onderzocht.”

Kun je dan wel iets zeggen over de lichamelijke impact van ‘blast and cruise’?

“Bij kortstondig, infrequent gebruik zijn AAS eigenlijk redelijk veilig. Veel risico’s ontstaan pas bij langdurig en/of frequent gebruik. Daarom is dit zo’n belangrijke verandering: als het aandeel mannen dat continu gebruikt flink toeneemt, zal ook het aantal mannen met serieuze klachten sterk stijgen. Je loopt een risico dat je natuurlijke testosteronproductie niet meer op gang komt nadat je bent gestopt met AAS. Dat kan dan weer leiden tot gevoelens van lusteloosheid en somberheid. Een laag libido en erectieklachten treden dan ook dikwijls op. Om dat tegen te gaan, kan een arts injecties of testosterongel voorschrijven. Vaak betekent dit dat je er je leven lang aan vastzit. Bekend is ook dat ongunstige veranderingen in het cholesterol kunnen optreden, en een verhoging van het aandeel rode bloedlichaampjes in het bloed. Dit vergroot de kans op hart- en vaatziekten en trombose. Ook lijkt langdurig gebruik van AAS de veroudering van de hersenen te versnellen, waardoor onder meer het geheugen minder wordt.” 

"Veel risico’s ontstaan pas bij langdurig en/of frequent gebruik. Daarom is dit zo’n belangrijke verandering."

Zijn er ook verslavingsrisico’s?

“Daar is al vrij veel bewijs voor. Ik was met name benieuwd of continue gebruikers vaker dan periodieke gebruikers met een verslaving te maken hebben. Daarom heb ik een reeks vragen opgenomen die gebaseerd zijn op diagnostische criteria uit de psychiatriebijbel, de DSM. In de groep die continu AAS gebruikte, vertoonde een kwart kenmerken die de DSM categoriseert als ‘verslavingsgedrag’. In de groep gebruikers die pauzes nam, lag het percentage tien keer zo laag. Het is trouwens wel belangrijk om te blijven benadrukken dat het overgrote deel van de continue gebruikers niet te maken heeft met een verslaving. Voor een vergrote geneigdheid tot ander risicogedrag, zoals drank- en drugsgebruik, heb ik geen aanwijzingen gevonden. Er was nauwelijks verschil met de groep die in kuurtjes AAS gebruikt. Wel lijkt het erop dat non-stop gebruikers een groter aantal andere medicijnen en prestatiebevorderende middelen gebruikt.” 

Is afhankelijkheid dan een gevolg van non-stop gebruik? Of is non-stop gebruik een gevolg van afhankelijkheid?

“Dat is te kort door de bocht en bovendien een vraag voor vervolgonderzoek. Ik kan nu alleen afgaan op de gesprekken die ik heb gevoerd in sportscholen. Vaak komt hetzelfde patroon naar voren: iemand begint voorzichtig met AAS-gebruik en last lange “off” periodes in. Na verloop van tijd worden de perioden van gebruik langer en de pauzes korter. Een deel van de gebruikers neemt na verloop van tijd dan zelfs helemaal geen pauzes meer en gebruikt doorlopend. Het “jojoën” wordt namelijk regelmatig als problematisch gezien: tijdens AAS-gebruik spieren en kracht opbouwen om vervolgens alles, of een groot deel, weer te verliezen is niet erg aantrekkelijk en kan gepaard gaan met vervelende bijwerkingen.”

"Het “jojoën” wordt regelmatig als problematisch gezien: tijdens AAS-gebruik spieren en kracht opbouwen om vervolgens alles, of een groot deel, weer te verliezen"

Wat wil je hulpverleners meegeven met Altijd Anabool? 

“Door de vergrote risico’s van non-stop gebruik, is het belangrijk dat mensen regelmatig een medische controle krijgen. Maar de meeste artsen weten weinig of niks van AAS-gebruik, en stellen zich vaak ook vijandig op tegenover mensen die AAS gebruiken. Er zijn twee anabolen-poli’s in Nederland, maar je kunt daar alleen terecht op voorwaarde dat je stopt met gebruiken. De impact die AAS hebben, niet alleen op het lichaam maar ook op de geest, wordt dus vaak niet gezien. Daar begint hulpverlening natuurlijk wel bij: herkennen en erkennen.”

Lees alles over anabole steroiden op onze expertisepagina's.

Tjeerd de Zeeuw is promovendus aan de
faculteit psychologie van de Open Universiteit.
Hij is daarnaast werkzaam bij Mainline, met een
focus op Performance and Image Enhancing
Drugs (PIEDs). Lees zijn rapport Altijd Anabool hier.

NOOT: De foto's bij dit artikel zijn slechts ter illustratie. Er is geen verband tussen de afgebeelde mannen en anabolengebruik.