Het jaar 2021 was opnieuw een jaar waarin weinig zeker was. Gelukkig laat Mainline al 32 jaar zien dat wij onder druk tot nieuwe, creatieve ideeën komen. Zo ook in dit jaar.

We ontwikkelden nieuwe en spannende projecten in binnen-en buitenland. We besteedden dit jaar veel aandacht aan jonge mensen, vrouwen en mensen die drugs gebruiken tijdens de seks. En dit deden we steeds vaker met mensen die sterk gemotiveerd zijn harm reduction uit eigen ervaring over te dragen. Ervaringswerkers weten als geen ander hoe belangrijk het is als je serieus wordt genomen als mens.

In 2021 ploeterden we om de begroting rond te krijgen, al dan niet vanwege tegenslag door Corona. Maar we kregen ook nieuwe manieren van werken in de vingers, we bewezen onze meerwaarde in vele landen in de wereld en ontwikkelden een lange termijnvisie op leren, trainen en het duurzaam doorgeven van kennis. Een aantal geliefde collega’s verliet Mainline in 2021. We kregen er ook weer fantastische mensen bij. Niet in de laatste plaats onze nieuwe bestuursvoorzitter Wim van den Brink. En al die tijd slaagden we erin om in direct contact te blijven met mensen die drugs gebruiken. Dat blijven we doen, in goede tijden en in slechte tijden.

Dit is ons jaarverslag over 2021. Veel leesplezier!
Het Mainline team

Mainline werd in 2021 31 jaar oud en daardoor weten wij: ervaring werkt. Ervaring helpt om door de ruis heen te kijken. Het helpt omdat je de weg kent. En ervaring helpt omdat anderen je serieus nemen.

Zo werkt het ook met ervaringswerkers. Mensen die ervaring hebben met middelengebruik kunnen met die ervaring op zak anderen helpen. En omgekeerd helpt werk om lastige ervaringen achter je te laten en een stuk vrijheid terug te winnen.

In 2021 startten wij de pilot Peer2Peer. Dat is een project gericht op jongvolwassenen met de nodige drugservaring. Ons doel met de pilot, die gefinancierd wordt door FNO, is om jongeren die drugs gebruiken makkelijker te bereiken en goede voorlichting over druggebruik te bieden. We richten ons hierbij op jongeren tussen de 18 en 35 jaar die met veel verschillende uitdagingen tegelijk moeten dealen. Denk daarbij aan dakloosheid, schulden, ruzies en psychische problemen. Dit project loopt door in 2022 en heeft ons al veel waardevolle lessen geleerd. Belangrijkste resultaat tot nu toe: een versterking van onze vastberadenheid om ervaringswerkers ook structureel in te zetten onder andere groepen mensen die drugs gebruiken. 

In 2021 hebben we ook onze handleiding ‘reducing harms in the work environment’ vertaald naar een serie trainingen in Zuid-Afrika. Samen met de Zuid-Afrikaanse Master Trainers heeft Mainline groepen ervaringswerkers en harm reduction-staff in heel Zuid-Afrika getraind. Het doel was om te onderzoeken hoe de werkomstandigheden van collega’s die actief drugs gebruiken verbeterd kunnen worden. Ook hebben wede aanbevelingen uit het handboek weten te integreren in het dagelijkse werk. Deelnemers maakten een video-opdracht en gaven zo concrete tips en feedback aan hun werkgevers. Dit werk werd gesteund door de Centres for Disease Control in Zuid-Afrika, via The Foundation for Professional Development. 

  

Ook in 2021 maakte Mainline zich sterk voor de rechten van vrouwen die drugs gebruiken. En dit blijft heel erg hard nodig. 

Uit ons assessment onder vrouwelijke druggebruikers in Zuid-Afrika ‘Sister Spaces ‘ kwam helder naar voren dat de meest basale levensbehoeften voor veel vrouwen onbereikbaar zijn. Vrouwen die drugs gebruiken geven aan dat zij eten, schoon water, een slaapplek en veiligheid nodig hebben. Het leven voor vrouwen op straat is hard en kent veel geweld. Op basis van de assessment gaf Mainline aanbevelingen en gaven wij een training aan de harm reduction services in vijf steden in Zuid-Afrika. Uiteraard speelden onze partner Master Trainers ook daarbij een leidende rol. Uiteindelijk trainden wij ook een groot aantal andere organisaties – die veel kunnen doen voor vrouwen die drugs gebruiken. Dan gaat het om opvangplekken, centra voor geweld tegen vrouwen en organisaties die hulp bieden bij eerste levensbehoeften. Ook dit werk werd gesteund door de Centres for Disease Control in Zuid-Afrika, via The Foundation for Professional Development.

Dat vrouwen die drugs gebruiken veel met geweld te maken krijgen weet onze Keniaanse partner MEWA als geen ander. Het rapport uit begin 2021, ‘Understanding Experiences’ legde geweld tegen vrouwen die drugs gebruiken bloot. En dat kwam uit allerlei hoeken: door partners, door klanten, door (schoon)familie, door mensen uit de gemeenschap en door de politie. Op basis van dit onderzoek breidde MEWA het aanbod voor vrouwen binnen hun harm reduction programma’s uit. Eind 2021 verscheen een positieve evaluatie van deze inspanningen. MEWA wist hiernaast slim te lobbyen voor beter beleid en scherpere regels om geweld tegen vrouwen tegen te gaan en de toegang tot seksuele rechten te vergroten. Dit werk werd mogelijk gemaakt via de International Treatment Preparedness Coalition (ITPC), via hun programma onder het Robert Carr Fund.   

Mainline heeft de ervaringen Zuid-Afrika en Kenia goed kunnen gebruiken om via het Global Fund een assessment te doen onder vrouwelijke druggebruikers in Tanzania. Tijdens een onderzoek spraken wij met vrouwen die drugs gebruiken over hun toegang tot harm reduction en zorg en over de behoeften die zij hebben aan extra ondersteuning. Ook hier bleek dat vrouwen nauwelijks toegang hebben tot basale eerste levensbehoeften en dat zij vrijwel geen passende zorg voor henzelf of hun kinderen ontvangen. Met het onderzoeksrapport hopen wij aandacht te vragen voor deze groep vrouwen, zodat zij met prioriteit worden opgenomen in dienstverlening en beleid.

Helaas worden vrouwen die drugs gebruiken ook in Nederland regelmatig over het hoofd gezien. Waar Mainline al sinds jaren goede feeling heeft in de chemsex scene, richtten wij ons in 2021 daarom ook op vrouwen die drugs gebruiken in een seksuele setting. Vrouwen die wij tijdens een onderzoek spraken gaven aan vaak veel plezier te hebben als zij drugs gebruiken in de slaapkamer. Maar toch ook hoorden we pittige fysieke en mentale klachten voorbij komen. Dit verkennende onderzoek gaf een compleet beeld: van diepere connectie, meer genot en vrijheid, maar ook van grensoverschrijdend gedrag en seks zonder consent.

           

In 2021 richtte Mainline zich sterk op jonge mensen. We noemden ons Peer2Peer project al: een project gericht op jongvolwassenen in Nederland met de nodige drugservaring.

De samenstelling en redactie van een speciaal Mainline magazine themanummer was dit keer deels in handen van de jongvolwassen ervaringswerkers met wie wij werkten. Onderwerpen als designerdrugs, omgaan met psychische problemen, lachgas, hoe lastig het is om hard-en-soft drugs nog uit elkaar te houden en zware katers komen langs. 

In Kenia en Zuid-Afrika kon Mainline via het project ‘Young, Wild &..Free?’ twee partners steunen met het opzetten van een pilot voor jongeren. MEWA in Kenia kwam er daarbij achter dat er opvallend veel serieuze mentale gezondheidsproblemen spelen onder jongeren die drugs gebruiken. Jongeren gaven aan veel behoefte te hebben aan toegang tot harm reduction. Daarbij gaf 17% van hen aan ondersteuning voor mentale gezondheid te zoeken. MEWA bracht hier een rapport over uit. Samen met hen ontwikkelde Mainline een training om dit onderwerp op de kaart te zetten binnen de organisatie en daar buiten.

In Zuid-Afrika draaide TB/HIV Care een pilot om jongeren betere toegang te geven tot harm reduction. Zij experimenteerden in Durban met nieuwe manieren van outreachend werk, het aanpassen van het bestaande aanbod op de behoefte van jongeren en het draaien van support groepen. Er zijn veel kansen om jongeren te ondersteunen, bijvoorbeeld door te voorkomen dat zij uitvallen van school, in aanraking komen met justitie of zelfs dakloos raken.

Alle resultaten van het door Aidsfonds geleide project ‘Young, Wild &.. Free?’ zijn terug te vinden op de website. Op de website www.communityharmreduction.com/youth staan alle uitkomsten, belangrijke bronnen, nuttige en praktische rapporten en bevindingen over het werken met jonge mensen die drugs gebruiken. Het project werd gefinancierd door het Nederlandse Ministerie van Buitenlandse Zaken.   

Mainline zet zich al jaren in om harm reduction toegankelijker te maken voor mensen die stimulanten gebruiken. Helaas zijn veel harm reduction projecten nog steeds sterk gericht op mensen die drugs injecteren en mensen die opiaten gebruiken.

In ons Speed Limit rapport uit 2018 kwamen gelukkig al veel voorbeelden naar voren van slimme harm reduction programma’s voor mensen die stimulanten gebruiken. Ook in Vietnam is op dit onderwerp veel werk verricht. Sinds 2019 werkt Mainline met partner SCDI samen om interventies op te zetten voor mensen die meth-amfetaminen gebruiken, meestal door het te roken. Inmiddels is de ‘Stimulant Field Lab’ een feit. In Hanoi kunnen organisaties uit de regio - die zelf stimulant harm reduction willen aanbieden – terecht om meer over de verschillende interventies te leren. 

In 2021 boden wij een online learning series aan voor programmamanagers en voor veldwerkers en andere ‘frontline’ staff om de ervaringen uit Vietnam te delen met organisaties uit de regio. Later in het jaar zijn wij samen met SCDI het initiatief gestart om het werk verder te versterken. Wij willen samen de community response versterken gericht op het verbeteren van de mentale gezondheid versterken. Ook willen we blended learning trainingspakketen aanbieden die eenvoudig toegankelijk zijn voor partners uit de regio. En we willen de trainingscapaciteit van de Stimulant Field Lab vergroten en studiebezoeken organiseren naar de site. Deze activiteiten lopen door tot eind 2022.  

Mentale gezondheid was een duidelijk speerpunt voor Mainline in 2021. Het is een prioriteit bij ons werk in Vietnam, waar wij een laagdrempelige interventie vanuit de gemeenschap en via outreach werkers opzetten. 

Mentale gezondheid kwam ook als belangrijk aandachtspunt naar voren in de studie van MEWA in Kenia, onder jonge mensen die drugs gebruiken. Mainline heeft een serie trainingen gegeven aan MEWA rond mentale gezondheid. De Master trainers uit Kenia hebben het onderwerp vervolgens op een groot aantal andere lokale organisaties overgedragen.

Mainline werkte ook aan de start van een trainingsreeks over mentale gezondheid met Andrey Rylkov uit Rusland. Wij hopen van harte dat we de kans krijgen om dit werk voort te zetten in de snel veranderende wereld van 2022. 

           

In Indonesië werkten we aan mentale gezondheid in een gesloten setting. Atma Jaya Catholic University voerde een implementatiestudie uit en introduceerde in twee gevangenissen motivational interviewing. Dat is een wetenschappelijk onderbouwde methodiek om positieve gedragsverandering te stimuleren vanuit een intrinsieke motivatie. De methode blijkt goed te werken binnen gesloten muren en was ook nog eens goedkoper dan het bestaande aanbod voor mensen die drugs gebruiken, de ‘therapeutic community’ aanpak. Op basis van deze ervaring ontwikkelde de universiteit een uitgebreid handboek en een training. Alle signalen staan op groen om motivational interviewing ook in andere gevangenissen in te voeren. Het onderzoek was een sluitstuk op een serie aan onderzoeken in de gevangenissetting. Dit werk werd mogelijk gemaakt via de International Treatment Preparedness Coalition (ITPC), via hun programma onder het Robert Carr Fund.

In Nederland maakten wij ten slotte een prachtige Mainline magazine special over trauma. Een belangrijk onderwerp, want maar liefst een op de drie mensen die problematisch drugs gebruiken hebben last van post-traumatische stress – soms zonder dit zelf te weten. In deze Mainline editie stonden veel persoonlijke verhalen. Ook keken we naar drugs als zelfmedicatie en naar de toegankelijkheid van een traumabehandeling voor mensen die stevig gebruiken. Dergelijke behandelingen zijn toegankelijker geworden, maar toch zijn er nog veel obstakels. 

Druggebruik in een seksuele setting is een speciale expertise bij Mainline. En ook in 2021 waren we erg actief op dit onderwerp. 

Een grote trots: in 2021 kwam ons Slam rapport uit. Vijf jaar na ons onderzoek ‘Slammen en Tina’ bekeken wij de nieuwe trends in de Nederlandse chemsex scene. De resultaten werden gedeeld tijdens een goed bezocht webinar.

In 2021 bezochten 111 deelnemers de (online) chemsex meetings voor mannen die met chemsex willen stoppen of zijn gestopt. Hiervan waren 26 bezoekers ‘nieuw’ (uniek). Mainline zag dit jaar meer mannen tijdens chemsex-consulten. Zij komen uit het hele land. In totaal namen 184 personen contact op voor een individueel gesprek met een van onze veldwerkers. Naast de groep (ex)gebruikers, vroegen ook meer dierbaren/familieleden van (ex)gebruikers en professionals uit verschillende disciplines om info, advies en support. Opvallend was het hoge aantal excessieve casussen, waaronder spoedopnamen, verkeersincidenten onder invloed, grensoverschrijdend seksueel gedrag, out gaan, overlijden tijdens chemsex-sessies en zelfmoordpogingen.

Onze twee chemsex experts verzorgden presentaties op de eerste editie van het Chemsex-congres in Oslo, georganiseerd door de Noorse organisatie Chemfriendly. Stagiaire Valerie schreef een rapport over het aanbod van passende hulp als je zowel seksuele problemen ondervindt en problemen met drugsgebruik.  

En ook internationaal kreeg Mainline veel verzoeken rond het onderwerp chemsex. In Georgië werkten wij met het Dokters van de Wereld (MdM) team om van verschillende chemsex interventies op te starten. Een speciaal leertraject bestond uit een needs assessment en online training. Hiernaast werkten wij met diverse organisaties uit Oost-Europa en Centraal Azië om het harm reduction aanbod voor mannen in de chemsex scene te vergroten. In 2020 organiseerde Mainline samen met ReShape/IHP (UK), AFEW international, Humanitarian Action Foundation (Rusland) twee inspiratiesessies met vertegenwoordigers van 10 organisaties uit 5 landen. Met de inzichten die uit deze sessies voortkwamen ontwikkelde Mainline een online training in juli 2021 voor deelnemers uit de regio.

Vanwege de toenemende internationale interesse, besloot Mainline een chemsex e-course te ontwikkelen, speciaal voor gezondheidsprofessionals. Inmiddels is de cursus al door 50 professionals gevolgd.
Onderzoekers Laura Nevendorff (Indonesië), Theresia Puspoarum (Indonesië) en Doan Thanh Tung (Vietnam) ontwikkelden een omvangrijke handleiding over chemsex in Azië. Mainline verzorgde de digitale samenvatting van het rapport. Deze is te vinden op de website: www.communityharmreduction.com/chemsexinasia 

Mainline werd in 2021 regelmatig gevraagd om op locatie te kijken wat er speelt in de drugscene. Dat doen wij al sinds jaar en dag in Nederland via ons veldwerk. 

In 2021 waren we te vinden in 30+ steden, bij 80+ organisaties. Wij spraken met ruim 1.000 mensen die drugs gebruiken en met 378 professionals die met hen werken in de maatschappelijk opvang, gebruikersruimten of zorginstellingen.

Maar ook in andere landen werd Mainline gevraagd de scene in kaart te brengen. Zo deden wij in Zambia een inschatting hoeveel mensen in drie specifieke steden drugs injecteren. We bekeken of mensen toegang hadden tot zorg en hoe het bestaande zorgaanbod aangepast zou kunnen worden om gezondheid van mensen die drugs injecteren te verbeteren. Dit werk leidde tot een praktische handleiding met tips en (beleids-)adviezen om harm reduction in Zambia te starten. Dit werk werd gefinancierd door UNODC in samenwerking met UNDP. 

Door UNODC in Iran werd Mainline gevraagd om naar de kwaliteit van de bestaande harm reduction services in Tehran te kijken. We zijn aan de slag gegaan met een literatuuronderzoek. Hierna hebben wij samen met een lokale onderzoeker een tweetal bijeenkomsten georganiseerd om een groep studenten en harm reduction staff te trainen in de onderzoeksmethodiek die wij gaan inzetten bij de dataverzameling. Helaas is het onderzoeksdeel vertraagd vanwege COVID. Wij willen het onderzoek afronden in 2022.

Binnen het programma de Love Alliance werkt Mainline samen met het Zuid-Afrikaanse netwerk voor mensen die drugs gebruiken: SANPUD. In opdracht van SANPUD onderzocht Mainline in 2021 voor 10 landen wat de stand van zaken is rond drugsbeleid, infectieziekten, de mensenrechtensituatie en de toegang tot harm reduction services van mensen die drugs gebruiken. Alle data is samengebracht binnen een overzichtelijke database en kan gebruikt worden om voor gerichte lobbyactiviteiten waar wij inschatten dat ze de grootste impact maken op de levens van mensen die drugs gebruiken. Dit project wordt gefinancierd door het Nederlandse Ministerie van Buitenlandse Zaken.

Voor mensen die drugs gebruiken is toegang tot harm reduction belangrijk, maar minstens zo belangrijk is het om niet steeds opgepakt te worden door de politie, alleen maar omdat je drugs gebruikt. 

Een groeiend aantal landen kiest er voor om, net als in Nederland, het gebruik van drugs te decriminaliseren; het buiten het strafrecht te houden.

Er zitten enorme voordelen aan dit type beleid: het scheelt landen enorm veel gevangenisbudget, het voorkomt mensenrechtenschendingen en maakt de weg naar zorg vrij voor mensen die drugs gebruiken.De manier waarop landen decriminaliseren verschilt enorm. Wat daarbij de gouden standaard is leer je in de gratis e-course die Mainline heeft helpen ontwikkelen samen met IDPC, Frontline AIDS en de Health[E]Foundation. Je kunt je inschrijven voor de cursus en deze je in je eigen tijd volgen. 

Natuurlijk publiceerden wij in 2021 weer vier unieke Mainline magazines. Voor het eerst maakten we een magazine gericht op de jongerendoelgroep (onder de 35). Het was een hele speciale Mainline. 

De samenstelling en redactie was deels in handen van onze jongvolwassen peer-vrijwilligers. Het thema: hard- en softdrugs zijn bijna niet meer uit elkaar te houden. Onderwerpen als designerdrugs, omgaan met psychische problemen, lachgas, factchecking en zware katers kwamen langs. Verder brachten we een editie uit over trauma. 1 op de 3 mensen met een verslaving blijkt bij intake ook PTTS te hebben, vaak zonder dat te weten. Het eerste magazine ging over combinatiegebruik. Daarin lieten een groot overzicht van alle goede en gevaarlijke drugscombi's zien. Het laatste nummer van jaar ging over thuisgebruik. Heel toepasselijk voor het coronajaar. 

Daarnaast gaven we ook nog vier speciale dubbeledities uit. Tijdens het veldwerk gaan we vaak het gesprek aan met de doelgroep door middel van een nieuwe Mainline. Of we doen dat met themanummers van de afgelopen jaren. Een aantal populaire edities raakten snel uitverkocht. Dat was de reden dat Mainline een selectie van populaire artikelen rond de thema’s alcohol & snuiven, opiaten & basecoke, speed & wiet, psychiatrie & slaap verzamelden en opnieuw uitbracht in samengestelde edities.

Tenslotte werden enkele folders vernieuwd, waaronder ‘slamming, do’s & dont’s’ Deze folder geeft praktische informatie slam-technieken, veiliger gebruik en de comedown.

Mainline hielp in 2021 ook onze Zuid-Afrikaanse partner NACOSA met de ontwikkeling van een serie voorlichtingsmateriaal. De onderwerpen liepen uiteen van informatie over opiaatbehandelingen tot uitleg over hepatitis B en C en van informatie voor vrouwen die drugs gebruiken tot het voorkomen van overdosering. 

In 2021 breiden wij ons trainingsaanbod opnieuw uit. Veel van onze trainingen moesten noodgedwongen digitaal gegeven worden. 

Dit lukte goed en het heeft ons geholpen om ons online, en blended learning aanbod strakker op te zetten. In 2021 hebben wij 77 trainingen gegeven, waarvan 47 online. Het ging om trainingen aan (zorg) professionals werkzaam bij 26 verschillende organisaties. Dit waren onder andere maatschappelijke opvang instellingen, (academische) ziekenhuizen, GGD’s en GGZ instellingen. De onderwerpen varieerden van GHB in de opvang tot Chemsex en van Middelen & Psychiatrie tot Contact maken. Ons trainingsaanbod werd in 2021 via een nieuwe trainingspagina op onze website aangeboden. 

Ondanks de coronapandemie, organiseerde Mainline in 2021 ook diverse (online)trainingen en presentaties over chemsex, zoals voor de GGD Hart voor Brabant, GGD IJsselland, GGD Haaglanden, NVVS, voor verslavingsartsen in opleiding (Radboud UMC in Nijmegen) en voor het Jellinek Outreach Team. Wij gaven in 2021 ook een aantal open trainingen, een ambitie die wij in 2022 door willen zetten.

De verschillende internationale trainingen die wij in 2021 boden werden eerder in dit jaarverslag al genoemd. Net als de Master trainers waar wij internationaal veel mee werken. Dit zijn allemaal gecertificeerde harm reduction-trainers die ons train-de-trainer traject succesvol hebben afgerond. Deze trainingen zijn vaak onderdeel van projecten. Dit maakt dat zij vaak een stevige impact genereren. Voor 2022 hebben wij daarom grote ambities. Niet alleen willen wij ons aanbod nog meer hybride maken en ‘blended’ aanbieden (deels online en deel live), wij willen – ook in Nederland - werken met leerpaden en trainingen slim inbedden in veldwerk, onderzoek en beleidsadvies. 

Het is niet makkelijk om een nieuw museum op te bouwen en al helemaal niet midden in een pandemie. Bij Mainline’s sociale onderneming Poppi is voldoende publiek van essentieel belang. Het was daarom een geluk bij een ongeluk dat Poppi nog geen vaste locatie had in 2021. 

Dat gaf ons de ruimte om de pandemie en de verschillende lock downs af te wachten. Aan het eind van het jaar konden we uiteindelijk toch nog de deuren van Worlds of Opiates in een passage van het Centraal Station van Amsterdam openen!

Deze pop-up kwam voort uit een samenwerking tussen Poppi, de Universiteit Utrecht en creatieve makers Corne van der Stelt en het Uitvindersgilde. Op de expo is informatie te vinden over opium, laudanum, morfine, heroïne en moderne pijnstillers als tramadol en oxycontin. Worlds of Opiates neemt je mee op een interactieve reis waar opiaten telkens in een andere gedaante opduiken, anders worden bekeken en gebruikt.

Naast deze expo vernieuwde Poppi haar website en hebben we een spiksplinternieuwe ondernemingsplan. Het nieuwe jaar zal spannend worden voor Poppi, met onder andere de gewaagde pop-up ‘de xtc-winkel’ (van 15 juli tot 29 september), een prikkelend online plan en hopelijk een vaste locatie.